Nöbetçi Eczaneler
Bir zamanların İstanbul’una gidiyoruz bu hafta. Bizans döneminin ünlü Theodosius Limanı’na. Balıkçıların, tüccarların ve oradan oraya hareket eden atlı arabaların insan seslerine karışan uğultusu. Marmara’nın sularında yüzen palamutlar, orkinoslar ve kılıç balıklarının bolluğu bugün Yenikapı dediğimiz alanda bulunan tarihi limanda işlenip satılan ürünler arasında. Başka onlarca balık türü ve deniz ürünü de öyle…
Bilal Karataş ile birlikte hazırladığımız Deniz Müzeleri programımızda bu hafta bize Marmara’nın hafızasından izleri aktaran Prof. Dr. Vedat Onar’ı konuk ediyoruz. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Milas Veterinerlik Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi olarak görev yapan Onar, 2004 yılında başlayan Yenikapı’daki kurtarma kazılarında çalışan bilim insanlarından biri.
‘Kemik arkeolojisi’ olarak da anılan Osteo arkeoloji alanında bilimsel çalışmalar yürüten Prof. Dr. Vedat Onar, yaklaşık 10 yıl süren Yenikapı kurtarma kazılarında elde edilen bulgularla Marmara’nın hafızasından izlerin yanında tarihi bir liman olan bölgede kentin geçmişine dair ayrıntıları da bizimle paylaşıyor.
İki kıtayı deniz altından açılan tünelle birbirine bağlayan bir metro hattı olan Marmaray’ın inşaatı sırasında ortaya çıkan buluntular, kazılar ilerledikçe İstanbul’un tarihinin neolitik döneme kadar uzanan geçmişine de ışık tutan bir seyir izledi.
İmparator I. Theodosius döneminde, MS IV. yüzyılda doğal bir koyda inşa edilen liman, İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin geçmişinden izler barındırıyor. Tahıldan keresteye, deniz ürünlerinden yaban hayvanlarına o dönemden günümüze önemli bulgular aktaran Yenikapı kazılarında görev alan bilim insanlarından biri olan Prof. Dr. Vedat Onar, ülkemizde yeni bir disiplin olan Osteoarkeoloji alanında birçok yeni bulguya imza atmış.
Ülkemizde Osteoarkeoloji’nin çalışma alanının çok geniş ve zengin olduğunu söyleyen Onar, kemikten hayvana, hayvandan insanla ilişkisine uzanan bir tanımlama sürecini kapsayan bilimsel adımları özetliyor. Ülkemizde Ostoeoarkeolojinin henüz az sayıda uzmanın bu alanda çalıştığını ancak gelecekte daha gelişecek bir alan olduğunu söyleyen Onar, bilimsel çalışmaların arkeoloji alanıyla birlikte yürütüldüğünü belirtiyor:
Hayvanlar, insanların besin zincirinde önemli halkayı oluşturuyor. İnsanların binlerce yıldır hayvanlarla ilişkisini anlamaya çalışan bir disiplin bu bilim dalı. Bu etkileşim karşılıklı. İnsanlar hayvanlardan etkilendiği gibi, hayvanların da insanlardan etkilendiği bir sürece işaret ediyor.
Yenikapı kazılarının birçok bilimsel disiplin için olduğu kadar Osteoarkeoloji açısından da bir okul işlevi olduğuna değinen Prof. Dr. Vedat Onar, çalışmalar sonucu Doğu Roma (Bizans) tarihi açısından dünyanın en önemi hayvan verilerine sahip olunduğunu vurguluyor. Denizcilik tarihi açısından da oldukça önemli bulgular elde edilen Yenikapı kazılarında 37 adet batık tekne çıkarılmış.
Karasal ve deniz canlılar açısından da 57 tür tespit edildiğini anlatan Onar, bugün yadırgayacağınız türden canlıların insanlar tarafından besin kaynağı olarak kullanıldığını söylüyor. Denizde Caretta caretta’lar, karada ise ayı gibi canlıların insanlar tarafından yendiğini tespit ettikleri bilgisini veriyor. Theodosius Limanı’nda o dönemde Marmara Denizi’nden çıkan orkinos ve kılıç balığı gibi türlerin işlenerek kente dağıtıldığını, palamut gibi türlerin ise Haliç’te bile elle avlanacak kadar bol olduğunun bilgisini aktaran Onar, bulguların o dönemin İstanbul halkının nasıl beslendiği konusunda fikir verdiğini dile getiriyor.
Yenikapı kazılarından çıkan bulgularda İstanbul’un atları, kedileri ve köpekleri de bugünün insanına kentin geçmişini anlatıyor. Osteoarkeoloji’nin birçok bilimsel disiplinle koordineli olarak ortaya koyduğu bulguların, Haydarpaşa’da açılması planlanan müzede sergilenmesi planlanıyor. En önemlisi de bu bulguların bugüne aktardığı geçmişin bilgileri.
Prof. Dr. Vedat Onar’la çok verimli bir söyleşi yaptık. Bu alanda yeni bulgu ve bilgiler elde ettikçe ülkemizin zengin biyolojik çeşitliliği ve bu zenginliğin insanlar tarafından iyi ya da kötü yönleriyle nasıl kullanıldığı hakkındaki bilgilerimiz daha da artacak ve koruma bilincimiz daha çok gelişecek.
Sizler için de verimli bir bölüm olur umarım.
Herkese iyi seyirler…
Deniz Müzeleri, 15. Bölüm: Prof. Dr. Vedat ONAR, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Milas Veterinerlik Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
